Αναμνήσεις από τη Σύρο του 1960

[Κωνσταντίνος Φιλίππου]

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΡΟ ΤΟΥ 1960

Κωνστνατίνος Φιλίππου

Διπλ. Ναυπηγός & Μηχανολόγος Μηχανικός

Την εποχή εκείνη ήμουν Επιθεωρητής του Lloyd’s Register of Shipping, ο πρώτος Έλληνας που είχε προσληφθεί στο γραφείο του Πειραιώς.

Με την ιδιότητα αυτή καταγράφω τις αναμνήσεις μου από τα ταξίδια στη Σύρο.

Με την δραστηριοποίηση του Νεωρίου της Σύρου επί Ρεθύμνη και την ύπαρξη πλέον της πλωτής δεξαμενής των Γερμανικών επανορθώσεων, που ήταν αρχικά στου Βασιλειάδη στον Πειραιά, άρχισαν να πληθαίνουν και οι επιθεωρήσεις εκεί.

Έτσι άρχισαν και τα ταξίδια στο νησί αυτό να πληθαίνουν, ταξίδια με καλούς και κακούς καιρούς, με καθυστερήσεις, με έλλειψη ανέσεων.

Ταξίδια με το «Λήμνος» του Σιγάλα ή με το «Δέσποινα» ή το «Παντελής» του Φουστάνου, το «Μυρτιδιώτισσα» του Μπιλίνη, ή τα πολυτελή για τότε πλοία του Νομικού «Κανάρης», «Καραϊσκάκης», «Μιαούλης» και αργότερα τα πιό γρήγορα το «Δήλος» και το «Απόλλων».

Το «Δέσποινα» και το «Μυρτιώτισσα» στη μόνιμη δεξαμενή του Πειριαώς

Ταξίδια, με αναχώρηση από Πειραιά 1 μμ, έφθανες κατά τις 7 μμ στην Ερμούπολη, έκανες τις επιθεωρήσεις, και στις 10 ή 11 μμ έπαιρνες πάλι το πλοίο της επιστροφής με άφιξη στον Πειραιά κατά τις 4 πμ..

Πλησιάζοντας το πλοίο την Ερμούπολη, έξω από τον Άγιο Δημήτριο, ο πλοίαρχος πάντοτε θα σφύριζε τρεις φορές, χαιρετισμό προς τον Άγιο, ενώ ο επιστάτης της εκκλησίας πάντοτε θα απαντούσε με κωδωνοκρουσία, όποια ώρα της ημέρας ή της νύκτας και εάν ήταν.

Τον χειμώνα, με τις κακοκαιρίες, η αναμονή αφίξεως του πλοίου της γραμμής που προερχόταν συνήθως είτε από τις νότιες Κυκλάδες είτε από την Ικαρία – Σάμο, γινόταν στον κυματοθραύστη του λιμανιού, απ’όπου προσπαθούσαμε να διακρίνουμε τα ασθενή φώτα του πλοίου, στο βάθος προς την κατεύθυνση της Τήνου.

Η κανονική άφιξη στον Πειραιά κατά τις 4 – 5 τα ξημερώματα οπότε, την ώρα του γλυκύτερου ύπνου, άκουγε κανείς από το φυλάκιο του Λιμεναρχείου στον Προλιμένα, «Κύριε Πλοίαρχε θα παραβάλετε στις δέστρες τάδε και τάδε» και τους καμαρότους βιαστικούς να κτυπούν τις πόρτες των καμπινών «Φθάσαμε στον Πειραιά».

Ενθυμούμαι ότι ήταν φορές που, με καθυστερημένη άφιξη στον Πειραιά, δεν επήγαινα σπίτι μου καθόλου αλλά κατ’ευθείαν στο γραφείο και στις επιθεωρήσεις που με επερίμεναν στο Πέραμα – Σκαραμαγκά ενώ υπήρξαν και κάποιες περιπτώσεις που στις 1 μμ ξανα-έφευγα πάλι για την Σύρο.

Με την άφιξη στην Ερμούπολη και εφ’όσον επρόκειτο να παραμείνω μία ή περισσότερες νύκτες, έκλεινα δωμάτιο στο ξενοδοχείο «Ερμής», το καλύτερο της εποχής, το οποίο διηύθυνε η χαριτόβρυτος κυρία Χριστοδουλίδου μετά του κυρίου Μπάρτζη. Μετά από την τακτοποίηση στο δωμάτιο που συνήθως είχα στον πρώτο όροφο στο βάθος αριστερά, με μεγάλο μπάνιο, άρχιζε η έρευνα ώστε να εντοπισθεί κάποιος γνωστός ή συνάδελφος, που να ευρίσκεται εκεί, με κέντρο αντλήσεως πληροφοριών τον αλησμόνητο Ντιντή, σερβιτόρο καφενείου της παραλίας, ο οποίος εγνώριζε τους πάντας και τα πάντα.

Εναλλακτικά θα πήγαινα στα «Μπακαλιαράκια» ή στου «Σταυρόπουλου» για φαγητό.

Εάν ήταν καλοκαίρι η βραδιά μπορούσε να περάσει με περιπάτους στην παραλία ή στην πλατεία ή κάποια παρέα που τυχόν θα συναντούσα. Εάν όμως ήταν χειμώνας, φυσούσε ή έβρεχε η παραλία ήταν τελείως έρημη, τα καταστήματα κλειστά και ούτε γάτος δεν κυκλοφορούσε.....

Στο ξενοδοχείο, το χειμώνα, η θέρμανση άναβε αναλόγως του αριθμού των πελατών.

Πολλές φορές οι πελάτες δεν αριθμούσαν επάνω από δύο ή τρεις, και αυτοί μάλλον συνάδελφοι επιθεωρητές θα ήσαν, όπως ο φίλος μου ο Γιάννης Κόσκορος ή ο Τζιβραϊλης, και οι δύο του American Bureau of Shipping, ο Αργυράκης του Bureau Veritas, και ο Νίκος Σεφερτζής του Germanischer Lloyd. Αυτοί είμαστε όλοι και όλοι οι Έλληνες επιθεωρητές στις αρχές της δεκαετίας του 1960......

Στην περίπτωση αυτή η κυρία Χριστοδουλίδου μου έδινε μία ηλεκτρική θερμάστρα, από εκείνες με το «κουκουνάρι», με την οποία προσπαθούσα να θερμάνω λίγο το κρεβάτι μου, στο οποίο πάντως κοιμόμουν μισο-ντυμένος!

Η δεξαμενή στον κυματοθραύστη του λιμανιού

Αργότερα και με την εξάπλωση των εργασιών του «Νεωρίου» η Ερμούπολις απέκτησε μεγαλύτερη κίνηση. Άνοιξε και ένα νέο ξενοδοχείο, το «Νησάκι» και πολύ αργότερα το «Ευρώπη».

Ναυτικά πρακτορεία στην Ερμούπολη ήσαν του Γαβαλά και των αδελφών Παρίση. Εκείνο με το οποίο είχα την τακτικότερη επαφή ήταν του Παρίση γιατί πρακτόρευε τα πλοία του Νομικού, που ήσαν τα καλύτερα της γραμμής. Στο τέλος της δεκαετίας του ’60 είχε δρομολογηθεί το πρώτο ημερόπλοιο «Απόλλων», πλοίο με ατμοστροβίλους γαλλικής κατασκευής της γραμμής της Μάγχης, το οποίο έκανε το ταξίδι μέχρι Μύκονο και επιστροφή αυθημερόν και φυσικά μας εξυπηρετούσε πολύ.

Το «Απόλλων» του Νομικού

Μια αξιοσέβαστη αλλά και ιδιόρρυθμη προσωπικότητα που ζούσε στην Ερμούπολη ήταν ο πράκτορας των Lloyd’s Γ.Α.Βούρλης. Άτομο μεγάλης ηλικίας, διατηρούσε γραφείο πολύ κοντά στο «Ερμής».

Μπαίνοντας μέσα στο γραφείο του μεταπηδούσες σε μια βικτωριανή ατμόσφαιρα, με πολύ χαμηλό φωτισμό, που εμύριζε κλεισούρα, με μία σόμπα στη μέση και το πουρί της που έχανε που και που, με μία – δύο γάτες να μπλέκουν στα πόδια σου, με τσάϊ ζεστό και την κυρία «Χ», την βοηθό του, πολλών Μαϊων, πάντα πρόθυμη να σε σερβίρει, και τον Βούρλη καθισμένο με μία κουβέρτα καλυμμένο, σε μία μισο-κουνιστή περιστρεφόμενη πολυθρόνα, πίσω από ένα σκονισμένο γραφείο με ρολά και πολλά χαρτιά, καλοσυνάτο και έτοιμο να διηγηθεί ιστορίες από τα παλιά. Ήταν μία πανδαισία να τον ακούς.

Πολλές φορές ήταν αυτός που είχε εντολές για τις επιθεωρήσεις που θα έπρεπε να κάνω. Έτσι τακτικά ήμουν κοντά του.

Το καλοκαίρι τις στιγμές σχόλης κάναμε περίπατο στη περιοχή «Βαπόρια» ή ανεβαίναμε καμιά φορά στην Άνω Σύρο, ή, εφ’όσον ο Μηνάς Ρεθύμνης ήταν στη Σύρο, περνούσαμε τη βραδιά στη πρύμνη του κοτέρου του “Chauve Souris”.

Για πιό μακρυνές εξορμήσεις πηγαίναμε μέχρι τη Δελαγράτσια και στη παραλία του Φοίνικα, όπου η περίφημη ψαροταβέρνα που διατηρούσαν η Χαρίκλεια και η αδελφή της, οι επονομαζόμενες «Φοράδες». Το παρατσούκλι αυτό είχε κολλήσει γιατί το επίθετο του πατέρα ήταν Φοράδης και οι κόρες του μοιραίως ήταν οι αδελφές Φοράδη. Κι αυτό κατέληξε σε «Φοράδες».

Τότε τα αρχοντικά της Δελαγράτσια ήσαν ερειπωμένα και ο Φοίνικας είχε ένα – δύο σπίτια. Η συγκοινωνία ήταν περίπου ανύπαρκτη και τα ταξί ολίγα. Ιδιωτικά αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν ελάχιστα.

Αυτά συνέβαιναν όταν η παραμονή στη Σύρο, λόγω εργασιών ή και απλώς αναμονής αφίξεως ενός πλοίου για επισκευή, γινόταν πολυήμερη.

Πολυήμερη επίσης μπορούσε να γίνει όταν ενέσκηπτε κακοκαιρία και υπήρχε απαγόρευση απόπλου.

Χαρακτηριστικά ενθυμούμαι την περίπτωση που επρόκειτο να δεξαμενισθεί για πρώτη φορά το πορθμείο της ΕΛΜΕΣ «Εγνατία» στην πλωτή δεξαμενή, που ευρίσκετο τότε παραβεβλημένη κοντά στον κυματοθραύστη. Λόγω σφοδρού πλευρικού ανέμου και ιδιομορφίας του πυθμένα του πλοίου επί πέντε ημέρες εγίνοντο προσπάθειες να δεξαμενισθεί το πλοίο. Να σημειωθεί ότι ρυμουλκά δεν υπήρχαν στην Σύρο και έπρεπε να έλθουν από το Πειραιά. Τελικώς, εάν ενθυμούμαι καλώς, παρέμεινα στην Ερμούπολη για αυτόν το απλό δεξαμενισμό 10 ημέρες!

Στο «Νεώριο» τότε μπορούσαν να γίνουν περιορισμένες εργασίες. Έτσι πολλές φορές ερχόντουσαν συνεργία από τον Πειραιά. Εξαρτήματα που εχρειάζοντο επισκευή πολλές φορές τα εφόρτωναν σε καϊκια και απεστέλλοντο στα μηχανουργεία του Πειραιώς, με τις ανάλογες καθυστερήσεις που μπορούσαν να συμβούν.

Εν τούτοις, με την καπατσοσύνη και την σκληρή εργασία που χαρακτήριζαν το τότε εργατικό δυναμικό, οι εργασίες ετελείωναν ικανοποιητικά και με χαμηλό συγκριτικά κόστος.

Φουρνιστάκης ονομαζόταν αυτός που ρύθμιζε τα του «Νεωρίου» και Κατσιμαντής ήταν το όνομα του τοπικού εργολάβου που άρχισε σιγά – σιγά να προσπαθεί να μονοπωλεί τις εργασίες.

Όταν είχα επιθεωρήσεις έφευγα το πρωϊ από τον «Ερμή» με τη φόρμα της δουλειάς, είτε για την δεξαμενή είτε για το «Νεώριο» και γυρνούσα το βράδυ, συνήθως μέσα στη μαυρίλα και το πετρέλαιο..

Το καλοκαίρι, με πλοίο στη δεξαμενή, με αφόρητη ζέστη, είχα εφαρμόσει τη πρωτοτυπία να βουτώ μέσα στη θάλασσα και μετά, έτσι δροσισμένος, να συνεχίζω την ....εσωτερική επιθεώρηση διπυθμένων.

Το 1961 συνέβη το κάτωθι περιστατικό που είναι χαρακτηριστικό για την κρατούσα κατάσταση την εποχή εκείνη όπου ο υπαρκτός σοσιαλισμός και το «Σιδηρούν παραπέτασμα» μεσουρανούσαν:

Λόγω έκτακτου περιστατικού το φορτηγό πλοίο της Ανατολικής Γερμανίας «Stubenkammer» ευρέθη στην ανάγκη να δεξαμενισθεί στη Σύρο και το Lloyd’s είχε εξουσιοδοτηθεί να επιβλέψει και πιστοποιήσει τις επισκευές για λογαριασμό της Εθνικής του Αρχής. Να υπενθυμίσω ότι τότε η Ανατολική Γερμανία ανήκε στο λεγόμενο «ανατολικό μπλοκ» και ήταν τελείως απομονωμένη από τον υπόλοιπο δημοκρατικό κόσμο.

Το πλήρωμα του πλοίου δεν μιλούσε με κανένα εκτός από τον Πλοίαρχο και τον Α’ Μηχανικό, που μιλούσαν ολίγα αγγλικά, υπό την παντοτινή επιτήρηση όμως του «κομισαρίου», που αν ενθυμούμαι καλώς ήταν κάποιος που εμφανίζετο σαν αξιωματικός του πλοίου.

Το μεσημέρι ο Πλοίαρχος, με συστολή και ενδοιασμό, προσεκάλεσε εμέ και τον πράκτορα Κώστα Καρέλλη να φάμε στην τραπεζαρία. Εκεί συγκεντρωμένοι όλοι μας σερβίρανε, για πρώτο όπως νομίσαμε, έναν μέλανα ζωμόν, μαύρη κουραμάνα και βούτυρο. Ξανασερβίρανε δεύτερη..... και τρίτη φορά με πολύ ψωμί και βούτυρο και αυτό ήταν όλο.

Κατά τις 4 μμ, όταν ετελείωσε η εργασία, ο Καρέλλης προτείνει στον Πλοίαρχο και στον Α’ Μηχανικό να τους πάρει έξω και κανονίζει με το ναύτη του Λιμεναρχείου να μην επιτραπεί η έξοδος στον «κομισάριο», μία και η αποβίβαση από το πλοίο, έτσι κι’ αλλιώς ήταν ελεγχόμενη. Με ένα ταξί πηγαίνουμε όλοι στις «Φοράδες» όπου είχε παραγγείλει θαλασσινά και ψάρια. Οι δυστυχείς οι Γερμανοί, αν και φυσικά είχαν φάει το μεσημεριανό τους στο πλοίο, έπεσαν ακάθεκτοι και δεν έμεινε λέπι.

Μετά το τέλος του γεύματος κάναμε έναν περίπατο οπότε σιγά και φοβισμένα ο Πλοίαρχος γυρνά και μας λέει το αλησμόνητο: Στον τόπο μας το κράτος μας εξασφαλίζει να έχουμε να φάμε αλλά δεν έχουμε ελευθερία......(και τι φαγητό τους εξασφάλιζε!!!).

Από αριστερά ο Κ. Φιλίππου, ο Καρέλλης, ο Πλοίαρχος και ο Α’ Μηχανικός του «Stubenkammer» στο Φοίνικα της Σύρου

Προς το τέλος της δεκαετίας του 1960 το «Νεώριο» επωλήθη στους Γουλανδρή, οι οποίοι το αναβάθμισαν και είχαν οράματα για εξάπλωση των εργασιών του και για την δημιουργία μεγάλης μονίμου δεξαμενής στον παράπλευρο χερσαίο χώρο του.

Ενθυμούμαι ότι σε ταξίδι επιστροφής στον Πειραιά, το 1970, το οποίο απεδείχθη ότι ήταν και το τελευταίο μου ως επιθεωρητού του Lloyd’s, ο Γουλανδρής μου παρουσίαζε τα σχέδια του για την επέκταση και ανάπτυξη του «Νεωρίου», που, εάν είχαν πραγματοποιηθεί, θα είχε αλλάξει την μορφή της Σύρου και δεν θα επακολουθούσε η μεγάλη απαξίωσή της με τις απεργιακές κινητοποιήσεις που επέβαλαν τα εργατικά συνδικάτα, τα οποία ήθελαν να τον εκβιάσουν για ποικίλους και προφανείς λόγους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ενδεχομένως ο Γουλανδρής έκλεισε το ναυπηγείο, απέλυσε το προσωπικό, και η Σύρος επείνασε για πολλά χρόνια.

Δυστυχώς το κρούσμα της Σύρου μετεδόθη συν τω χρόνω και στο Πέραμα και στα μεγάλα ναυπηγεία μας.

Η μεγάλη ναυπηγο-επισκευαστική ανάπτυξη που έγινε τότε στον τόπο έφερε ευφορία, εδημιούργησε όμως και πολλά προβλήματα γιατί έγινε άναρχα, χωρίς βάθος, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τις κρίσεις που ήταν μοιραίο κάποτε να παρουσιασθούν. Χωρίς μελετημένες προοπτικές, χωρίς κανένα ολοκληρωμένο αναπτυξιακό πρόγραμμα, χωρίς την επέκταση των σοβαρών υποδομών και την δημιουργία ανταγωνιστικών ερεισμάτων, η ανάπτυξη νέων διεθνών ναυπηγικών αγορών χαμηλοτέρου κόστους και η δημιουργία εργασιακών προβλημάτων στο εσωτερικό από άκριτες συνδικαλιστικές απαιτήσεις άρχισαν να οδηγούν την ναυπηγο-επισκευαστική βιομηχανία μας σε κρίση.

Το «αύριο», το «θα δούμε» και το «δεν γίνεται» άρχισαν να μπαίνουν στο λεξιλόγιο, τα «δικαιώματα» χωρίς τις «υποχρεώσεις» άρχισαν να προβάλλονται έντονα και η απαξίωση της δουλειάς ήρθε μαζί με τις ανεδραίωτες διεκδικήσεις.

Ιούλιος 2009